Lý thuyết tháp nhu cầu của Maslow chỉ ra rằng con người được thúc đẩy bởi năm nhu cầu từ thấp đến cao:
- Nhu cầu sinh lý.
- Nhu cầu an toàn.
- Nhu cầu xã hội.
- Nhu cầu được tôn trọng.
- Nhu cầu tự thể hiện.
Thực chất đây là năm cấp độ của một nhu cầu duy nhất: nhu cầu hiện thực hóa một cái ngã, nói cách khác nhu cầu là tạo dựng một cái ngã chân thực nhất có thể.
Cái bản ngã con người được hình thành từ việc đồng hóa, xác định với một thân thể. Nên ta có nhu cầu sinh lý và an toàn để duy trì cho cơ thể được tồn tại và sống động. Tuy nhiên nếu chỉ tồn tại một mình thì ta vẫn chưa cảm thấy sự tồn tại của mình là chân thực, vì lúc đó ta chỉ biết có mỗi mình ta, ta cảm thấy cô đơn, và cảm giác cô đơn cũng gần như cảm giác không tồn tại. Vì thế ta có nhu cầu xã hội, nhu cầu được tôn trọng và nhu cầu thể hiện. Ta cần phải được giao tiếp, tương tác với những cá thể khác, những bản ngã khác, để những người đó phản chiếu lại hình ảnh bản thân ta. Lúc đó ta mới cảm thấy sự tồn tại của mình là chân thực.
Cảm giác chân thực được xây dựng từ giá trị và ý nghĩa của bản thân. Tức là bản thân mình càng tạo ra nhiều giá trị, càng có ý nghĩa với người khác thì mình càng cảm thấy bản thân mình chân thực. Trước đây, khi còn trẻ, tôi thường hay mơ mộng, tưởng tượng ra bản thân mình đang là một nghệ sĩ đứng trước một sân khấu được hàng vạn người hâm mộ chú mục hoặc là mình là một anh hùng của nhân loại khải hoàn trở về giữa dòng người đón chào. Cảm giác đó hẳn sẽ là rất tuyệt vời. Chỉ nghĩ tới thôi đã thật sự sung sướng. Có khi tôi dùng tới hàng giờ để chìm trong ảo tưởng đó. Lúc đó tôi sẽ có cảm giác mình là chân thực, mình có giá trị nhất, bản ngã lúc đó sẽ là cực đại, có cảm giác bản ngã mình là thứ duy nhất tồn tại, thậm chí có thể trường tồn. Có lẽ sẽ có nhiều người như tôi. Đó là lý do những người nổi tiếng, những người có quyền lực thường có cái tôi rất cao, và sẽ cảm thấy rất bị xúc phạm nếu ai coi thường hoặc xem nhẹ giá trị của họ.
Thuyết về vô ngã của đạo Phật có thể là đòn giáng gây cú sốc mạnh mẽ với những bản ngã như vậy. Tuy nhiên có nhiều bản ngã tỏ ra khá lươn lẹo. Một người có thể rất am hiểu về thuyết vô ngã, họ có thể nói rằng không hề có cái tôi nào, đó là do nhiều nhân duyên tụ hợp lại tạo ra một cái ngã ảo ảnh. Họ tuyên bố rằng họ là vô ngã. Tuy nhiên trong đó lại ngầm ẩn ý rằng trạng thái vô ngã là cao siêu, thượng đẳng hơn trạng thái đồng hóa với bản ngã. Tức là họ đang cố gắng xây dựng giá trị và ý nghĩa cho bản thân họ, họ đang tìm kiếm sự công nhận của người khác. Bản ngã đang tìm kiếm sự công nhận và ủng hộ rằng nó là vô ngã để nó có thể cảm thấy nó là chân thực. Xây dựng bản thân là vô ngã cũng là một dạng bản ngã khác. Đây là lại rơi vào vòng luẩn quẩn, một trò chơi tên cướp đóng giả làm cảnh sát và đi lùng bắt chính hắn.
Để hủy đi bản ngã thực sự là một quá trình đau khổ cần nhiều thời gian. Nó không đơn giản là lột bỏ đi bộ quần áo hóa trang của bản thân trong lễ hội hóa trang này. Vì ở đây ai cũng có phục trang, nếu bạn không có thì bạn là kẻ điên, và bạn sẽ phải bị trục xuất. Và thế là bạn tìm cách chạy trốn đến nơi hẻo lánh, một tu viện, một hang động, để ẩn tu. Một nơi mà bạn có thể cô độc. Tuy nhiên cái nhu cầu đó vẫn còn ở đấy. Nếu bạn không thể giải quyết cái nhu cầu duy nhất đó, bạn có chạy trốn đến dãy Himalayas cũng vô dụng. Bạn đang ngồi thiền một mình trên núi và bạn bất chợt ngộ ra thứ gì đó và bạn cảm thấy mình cần phải nói cho ai đó biết, cần phải chia sẻ kiến ngộ của mình, vậy có thể kết luận là nhu cầu đó vẫn còn. Chúng ta có thể giảm cấp độ của nhu cầu đó tới mức tối thiểu, tức là không cần thể hiện, không cần giao lưu xã hội, cũng không bận tâm tới sự an toàn của bản thân, ăn uống rất ít chỉ đủ để giữ cho cơ thể đủ sống. Đó là phương pháp tu hành của một số người. Nhưng liệu ta có thể hủy bỏ hoàn toàn nhu cầu đó không? Liệu nó có giống như một người trầm cảm đang tìm đến con đường tự kết liễu bản thân?
Hãy ngẫm nghĩ thật sâu, truy ngược lại nguồn gốc, lần mò xuống gốc rễ của vấn đề, như cách chúng ta vẫn thường làm. Nhu cầu này từ đâu mà khởi lên? Nền tảng của nó là gì? Hãy nghĩ và viết ra mọi thứ.