Gần đây tôi đọc được một bài thơ thời Đường Trung Quốc khá hay và để lại lại cho tôi nhiều suy nghĩ. Đó là bài thơ Họa của tác giả Vương Duy, một nhà thơ được mệnh danh là Thi Phật, ông là một học giả từng làm quan trong triều đến cuối đời ông ẩn cư và nghiên cứu Phật giáo, thơ của ông mạng đậm sắc thái Thiền tông.
Dịch thơ:
Xa nhìn núi hữu sắc,
Gần nghe nước vô thanh.
Xuân qua hoa vẫn tại.
Người đến chim chẳng kinh.
Mới đầu đọc chúng ta sẽ không thể hiểu được bài thơ này đang nói về điều gì vì có nhiều điểm không hợp lẽ thường. Nhưng khi đọc lại tiêu đề của bài thơ – Họa – chúng ta mới vỡ lẽ là tác giả đang miêu tả một bức họa. Rất có thể đây là một bức tranh thủy mặc, chỉ có màu mực đen trên nền giấy trắng, vẽ lại phong cảnh có núi có sông có hoa có chim. Đó là lý do ông viết: nhìn từ xa thì có vẻ như núi có màu sắc, lại gần để nghe thì nước sông hoặc suối chảy không hề có tiếng động gì cả, xuân đã qua nhưng hoa vẫn còn tại ở đó (trên giấy), và người đến gần cũng không làm con chim trong bức tranh kinh sợ (hiển nhiên rồi). Vậy tại sao ông ấy lại miêu tả những thứ hiển nhiên như vậy? Chắc chắn là có rất nhiều cách giải thích và phân tích từ các học giả trong nhiều thời đại, nhưng tôi chưa từng đọc các bài viết đó. Bài thơ này như một tuyệt phẩm nó cứ mãi vang lên trong tâm trí tôi khiến cho tôi phải viết ra bài này vào blog. Giống như một bài hát bắt tai mà một khi bạn đã nghe, giai điệu của nó cứ tự động vang vang mãi trong đầu của bạn khiến cho bạn vô thức hát vu vơ theo tại một lúc nào đó.
Cảnh đẹp là thứ luôn khiến ta muốn ngắm nhìn mãi không thôi, muốn lưu giữ lại nó vĩnh viễn để có thể luôn luôn thấy. Nhưng ta đâu có biết rằng, nếu cảnh đẹp luôn luôn tại đó như vậy, vậy nó cũng không còn thực sự là cảnh đẹp. Chúng ta biết cái đẹp là đẹp chỉ vì chúng ta đã từng nhìn thấy cái xấu hơn. Ta biết rằng hoa đẹp vì ta đã nhìn thấy hoa tàn. Chúng ta vì muốn lưu giữ lại những khoảnh khắc đẹp nhất mãi mãi mà vẽ họa lại phong cảnh. Nhưng chúng ta không biết hoặc cố tình phớt lờ đi sự thật rằng: Cái đẹp là ĐẸP bởi vì nó sẽ tàn lụi đi, nó là vô thường, nó luôn thay đổi. Vì biết rằng hoa sẽ sớm tàn, chim sẽ sớm bay đi, nên ta mới chăm chú ngắm nhìn và thưởng thức chúng. Nếu hoa và chim mãi ở đó như vậy, có lẽ ta sẽ chẳng liếc nhìn tới lần hai. Nếu ngày nào chúng ta cũng nhìn thấy cái đẹp y nguyên tồn tại như vậy, cái đẹp sẽ nhanh chóng trở thành cái bình thường, thậm chí trở thành cái xấu. Điều này không chỉ đúng với trải nghiệm thị giác, nó đúng với tất cả các trải nghiệm khác. Cái mà chúng ta gọi là những trải nghiệm đẹp, những điều mỹ hảo, những điều hạnh phúc, chúng chỉ là tốt đẹp khi mà nó không thường hằng, nó nhanh chóng lụi tàn đi. Vì thế nó mới sinh ra động lực thúc đẩy chúng ta tiếp tục hành động, có động lực để làm gì đó, để tìm kiếm lại những trải nghiệm hạnh phúc đó.
Giả sử bạn có thể trải nghiệm sự cực lạc vĩnh viễn, hạnh phúc mãi mãi về sau, những thứ đó cũng sẽ nhanh chóng trở thành tầm thường và xấu xí, có thể lúc đó cái vốn là xấu xa trong mắt bạn lại trở thành cái đẹp. Có thể bạn lại muốn trải nghiệm một chút đau khổ, một chút thương tâm, một chút bất ngờ, một chút cực nhọc, ai mà biết được. Cái mà chúng ta thực sự muốn, cái ĐẸP thực sự đó là sự thay đổi trải nghiệm, thay đổi càng nhanh chóng, biến hóa cao độ càng mạnh mẽ càng tốt. Đó là lý do chúng ta rất khó tập trung vào một thứ, đó là lý do chúng ta thích xem drama, các bộ có tình tiết thay đổi chóng mặt đưa bạn từ cảm xúc này đến cảnh xúc khác. Đó là lý do ta thích xem các video ngắn. Đó là lý do chúng ta thích tình dục. Đó là lý do người ở thành phố thì thích đi về đồng quê, rừng núi du lịch, người ở đồng quê rừng núi lại thích lên thành phố du lịch. Sự thay đổi, sự vô thường chính là CÁI ĐẸP của nhân sinh mộng cảnh này. Nhìn rộng hơn nữa, sự vô thường cũng là vô thường, cũng không thể một mực mãi mãi như vậy. Một bộ phim hay là một bộ phim có kết thúc, chứ không phải một bộ phim kéo dài vĩnh viễn. Cuộc sống đẹp là một cuộc sống có sự chấm dứt. Đừng tham cái gọi là “sự sống đời đời”. Đừng như bức họa kia, đóng khung lại, muốn lưu lại cái đẹp vĩnh viễn, nhưng nó đã sớm mất đi vẻ đẹp ban đầu của nó, mất đi bản chất tự nhiên của nó, mọi thứ trở nên nhạt nhẽo vô vị.