Trước đây tôi từng trăn trở rất nhiều câu hỏi quái đản. Chẳng hạn, một người mù bẩm sinh sẽ “nhìn” thế giới như nào, sẽ nằm mơ như nào. Sau này tôi tìm hiểu thì họ nói rằng, ban ngày có những nhận thức như nào về thế giới (nghe âm thanh, sờ nắm, cảm giác,…) thì khi nằm mơ cũng có những nhận thức như vậy. Và khi nằm mơ họ cũng không biết đó là giả, chỉ khi tỉnh dậy thì họ mới biết. Đầu tôi lại nảy ra một câu hỏi oái ăm nữa, nếu họ không thể “mở mắt” ra để nhìn thì tại sao họ biết được là họ đã vừa tỉnh lại với thế giới thật. Thực ra câu trả lời cũng đơn giản, cũng hoàn toàn giống như chúng ta, những người sáng mắt. Khi họ tỉnh giấc khỏi một giấc mơ, họ nhận thức lại được mọi thứ quen thuộc của thế giới thường ngày, cảm nhận được cái giường vẫn thường nằm, mùi hương căn phòng, âm thanh quen thuộc…, và nhớ ra là hôm qua mình đã lên giường đi ngủ. Do đó họ nhận định được đây đang là thực tại. Tóm lại, là do KÝ ỨC.
Quan niệm về thế giới và quan niệm về bản thân được định hình bởi ký ức. Nếu ký ức thay đổi thì mọi thứ thay đổi, giống như trong một giấc mơ. Chúng ta đã nói nhiều lần về vấn đề này. Ký ức định hình không gian, và cũng định hình thời gian. Ký ức liền mạch tạo ra ảo giác dòng thời gian liền mạch. Tôi nhớ mình từng xem một bộ phim hài của Mỹ, nhân vật chính có một thiết bị có thể giúp anh ta “nhảy cóc thời gian” để tới tương lai của chính mình. Chẳng hạn anh ta không thích những ngày đi làm mệt mỏi, vì thế anh ta nhảy thẳng đến ngày cuối tuần để được nghỉ ngơi, đi chơi. Sau này anh ta hối hận vì đã sử dụng quá nhiều vì hiện tại thời gian trong cuộc đời không còn nhiều. Nhưng tôi tự hỏi, sẽ thế nào nếu thiết bị đó chỉ là dối trá, nó chỉ là thứ xóa ký ức của anh ta. Tức là anh ta vẫn trải nghiệm mọi thứ bình thường, vẫn đi làm những ngày mệt mỏi đó, nhưng mỗi lần anh ta bấm nút là sẽ quên hết ký ức trong những ngày đó, vì thế trong nhận thức của anh ta, mọi thứ giống như là vừa nhảy vọt tới tương lai. Tất nhiên kịch bản của bộ phim không phải thế, nó là để dạy cho chúng ta bài học về việc biết trân trọng mọi khoảnh khắc trong cuộc đời, nhưng thuyết âm mưu của tôi hoàn toàn hợp lý. Ít nhất thì việc chế tạo ra một thiết bị xóa ký ức sẽ khả thi hơn rất nhiều so với việc chế tạo ra một cỗ máy du hành thời gian thực sự, và sẽ chẳng có nghịch lý thời gian nào xảy ra cả. Tương tự, việc du hành về quá khứ cũng vậy. Chúng ta có thể tạo ra một cỗ máy tạo ký ức giả, xóa hết ký ức thực của mình và bơm vào đầu chúng ta một ký ức rằng chúng ta có một cuộc thực tại chẳng hạn ở năm 2300, rồi hiện tại vừa dùng cỗ máy thời gian du hành về 2025!! Nghe có vẻ điên rồ nhưng điều tương tự như này vẫn luôn xảy ra hằng đêm mỗi khi ta nằm mơ, ta quên hầu hết mọi thứ ở cuộc sống “thực” và có ký ức giả về thế giới mơ, khiến cho ta tin rằng thế giới trong mơ mới là thực. Tôi nhớ lại về một giấc mơ của tôi, tôi có khả năng bay, và tôi bay thỏa thích, bay đi thật xa, tôi rất phấn khích, nhưng hoàn toàn không nghi ngờ gì về khả năng phi thường này, trong giấc mơ tôi cho rằng chuyện đó là hiển nhiên và tôi có khả năng bay như vậy từ rất lâu rồi.
Một vấn đề khiến rất nhiều nhà khoa học và triết học tranh luận là: Nếu một ngày đó con người có khả năng tải mọi ký ức của mình vào máy móc, hoặc là thay thế toàn bộ thân thể xác thịt bằng máy móc, vậy người đó có còn là chính bản thân họ không hay là đã trở thành một người khác?
Những câu hỏi, những vấn đề liên quan đến ký ức dường như rất đau đầu hại não, nhưng nếu chúng ta truy tố ngược lại về bản nguyên, mọi thứ lại trở nên rất giản đơn. (Thực ra mọi câu hỏi đều có thể như vậy). Những câu hỏi về ký ức giả định rằng đang có một thực thể mang trong mình ký ức. Nhưng thực thể này có thực không? Nếu thực thể đó không có thực, không tồn tại thì toàn bộ mọi câu hỏi, mọi vấn đề theo sau nó hoàn toàn sụp đổ, không còn có bất cứ nghĩa lý gì hết. Đó là lý do các bậc thầy giác ngộ luôn muốn chúng ta truy vấn Ta là ai, cái bản ngã này là gì,… Đây chính là quay về bản nguyên. Luôn luôn nhớ về bản nguyên. Chúng ta không chạy theo những tri thức huyền học hão huyền, hay những tri thức khoa học cao siêu. Tất cả tri thức đều sụp đổ như một lâu đài cát nếu chúng ta làm rõ ràng rằng bản ngã không có thực. Đây chính là ranh giới giữa tỉnh và mơ. Ý thức là thứ duy nhất thực, còn nội dung của nó thì không. Nội dung của ý thức, nội dung của một giấc mơ, nội dung của một bộ phim, có thể thiên biến vạn hóa, vô hằng vô tận, có thể tự mâu thuẫn với chính nó, có thể đầy nghịch lý, có thể có ý nghĩa, có thể là vô nghĩa, chúng ta không có đủ thời gian và năng lượng để quan tâm đến tất cả mọi thứ đó. Giống như trong một công viên giải trí vui chơi, ta chỉ có thể chơi một vài trò, giỏi chơi một vài thứ chứ không thể là toàn bộ. Ý tưởng về việc trở thành một vị thần toàn tri, toàn năng chỉ là mộng ảo hão huyền, là một ý tưởng mà Maya cài cắm vào để cho ta mãi mãi chìm đắm trong giấc mơ này. Mãi mê vui chơi, mải mê tìm hiểu mọi thứ mà quên quay về nhà, quay về cái bản nguyên.
Triết học Ấn Độ giáo có một câu ngắn gọn để mô tả Brahman, Thực Tại Tối Hậu là: sat-chit-ananda tức là Tồn tại- Ý Thức – Chân Phúc. Đây là một cách nói khác về Chân Lý. Ta có thể thấy nó không hề nhắc tới quyền năng hay tri thức gì cả. Nó rất đơn giản. Chính vì nó quá đơn giản nên mọi người xem nhẹ nó, bỏ qua nó, tìm đến những gì cao siêu hơn. Họ cho rằng không thể nào là vậy. Bởi vì dường như ai cũng có ai cũng tồn tại, ai cũng ý thức, nhưng sao không hạnh phúc? Vì vậy, ananda tôi không dịch là hạnh phúc mà tôi để Chân Phúc để phân biệt với thứ sung sướng, khoái lạc, vui vẻ tầm thường của thế gian. Chân Phúc này là khi ta thường trú trong Ý Thức thuần khiết, tự tại tự nhiên, không phụ thuộc vào sự kiện, hoàn cảnh thế gian. Người ở trong trạng thái ananda vẫn có thể trải nghiệm đau đớn, vui khổ,…của thế gian như người bình thường nhưng không bao giờ nhầm lẫn rằng nó là thực, và không còn bám chấp vào nó. Giống như một diễn viên vẫn diễn vai của mình một cách trọn vẹn nhưng không bao giờ quên thân phận thực của mình. Có mấy người thực sự tin tưởng điều này. Có mấy người THỰC SỰ làm được điều này? Có mấy người MUỐN điều này? Đây không phải thứ mà người ta có thể muốn. Nó giống như là KHÔNG gì cả.