Tôi có một người thầy, là một người Mỹ, người đã dạy tôi Hành Trình 40 bài thiền định và nhiều thứ khác, và giới thiệu tôi tới sách của Jed McKenna. Chúng tôi chỉ quen biết qua mạng xã hội facebook, nhưng mối quan hệ của chúng tôi khá là vi diệu, vừa như là thầy trò, vừa như là bạn bè, vừa như là gia đình. Ông ấy như là một người chỉ tay tới con đường và tôi đã đạp vào con đường này. Chúng tôi đã quen nhau nhiều năm nhưng giờ chúng tôi càng ngày càng ít liên lạc vì giờ ông ấy đã cao tuổi. Bây giờ nhìn lại, có lẽ tôi đã “giết” ông ấy, giống như câu nói trong Thiền tông “Hãy giết Phật!”, tức là không còn bám víu, chấp chước vào một hình tượng cứu cánh. Hãy tự mình cứu lấy mình. Tôi cũng đã “giết” rất nhiều các vị thầy khác, tất cả đều là các vị thầy trong quá khứ và trong sách (Ramana, Nisargadatta, Lão Tử, Jed,…) Mỗi một vị thầy là một cột mốc, một tấm bảng chỉ đường trên con đường này, và nếu tôi muốn đi tiếp thì tôi phải vượt qua họ và không nhìn không bám víu vào họ nữa. Không ai có thể cõng ta hay dắt ta đi được. Tự mình cứ đi, đi mãi, xa hơn nữa. Vì cái gì? Tôi không biết. Giống như con cá hồi cứ bơi ngược dòng trở về nguồn cội mà thôi.
Tôi thấy có sự khác biệt rất lớn giữa mối quan hệ thầy – trò giữa phương Đông và phương Tây. Ở phương Đông là văn hóa tôn sư trọng đạo, thầy dạy như nào thì trò phải học như vậy, anh có thể hỏi, nhưng không được phép chất vấn, nghi ngờ trình độ của người thầy. Chính vì thế nhiều khi trong quá trình học, trò có nghi hoặc nhưng không dám mở miệng. Hoặc có học sinh dám phản biện thì người thầy cũng thường vì sĩ diện nên nhất quyết không chịu nhận sai. Có lẽ vì thế mà các giáo lý triết học phương Đông cứ thất truyền dần. Hiện tại nó trở thành một thứ gì đó mơ hồ, khó hiểu. Ở phương Tây thì ngược lại, tư tưởng cởi mở hơn, khuyến khích sự phản biện. Họ có thể trực tiếp hỏi vị thầy rằng ông đã giác ngộ chưa, ông có quyền năng tâm linh nào không,…Họ có thể thẳng thắn nói rằng tôi không đồng ý với cách nhìn của ông, phương pháp của ông,…Vậy việc học sẽ trở thành một mối quan hệ tương tác hai chiều, trò sẽ hiểu sâu hơn về thầy, mà thầy cũng biết hơn về trình độ của trò và có thể cải tiến hơn về cách dạy của mình. Ở văn hóa phương Đông, việc xưng hô cũng trở thành một rào cản lớn. Bản chất việc xưng hô đã phân biệt thành trên – dưới, người được tôn kính – kẻ phải tôn kính. Ví dụ, khi tôi gặp một vị sư, tôi không biết nên xưng hô như nào cho phải, xưng là thầy – con, hay xưng là tôi – ngài, anh-em? Tôi không theo đạo Phật, ông ấy cũng không dạy gì cho tôi, tại sao ông lại tự xưng là “thầy” với tôi, có phải ông tự cho là đi tu thì sẽ mặc định là cao cao tại thượng hơn người phàm tục? Chính vì nhưng lý do này, khiến cho việc giao tiếp trở nên lúng túng khó xử, ít có khả năng giao lưu truyền tải được cho nhau điều gì. Nếu chúng ta sử dụng tiếng Anh, đơn giản chỉ xưng hô là ‘I’ và ‘you’ thì sẽ tránh được những rắc rối không cần thiết như vậy. Một số người nhắn tin cho tôi, có người gọi tôi là thầy, có người gọi là anh, có người gọi là bác. Họ có xu hướng cho tôi là bề trên nên tôi khó xử một chút, tôi chỉ muốn xưng hô với tất cả mọi người như bạn bè (tôi – bạn), khi chúng ta bình đẳng, không còn câu nệ, cuộc trò chuyện mới có thể cởi mở, thẳng thắn và chân thực.
Chúng ta có cần phải có một người thầy/chân sư không? Cần. Một người chân sư giống như một tín ngưỡng, một sự đảm bảo cho chúng ta rằng con đường này có thể đi thông được, giống như ánh sáng cuối đường hầm, ta không biết ta cần phải đi bao xa bao lâu nữa, nhưng nhất định có hy vọng. Nhưng nếu chúng ta không có một chân sư, không có người chỉ lối, vậy thì khó khăn rồi. Khi đó, động lực duy nhất khiến chúng ta đi lên đó là sự căm ghét hiện tại, căm ghét nơi ta đang ở, vì thế lựa chọn duy nhất là phải đi lên, thoát khỏi chỗ này, tự mò mẫm ra con đường. Đây là cần đại lượng trí tuệ và nghị lực. Và thật không may, dù ta có chân sư chỉ đường thì cũng sẽ tới thời điểm mà ta phải tự suy nghĩ và mày mò đường đi tiếp giống như vậy. Chân sư chỉ là người chỉ lối chứ không phải là người giữ chân ta. Dù có đi tới nơi ánh sáng đó, vẫn phải tự học cách thích nghi đôi mắt trong ánh sáng và mày mò bước đi tiếp trong ánh sáng.