Gần đây tôi có tham dự một đám tang. Cụ đã được bệnh viện tiên lượng là sẽ sớm ra đi. Dù bệnh viện đã hết cách và muốn trả bệnh nhân về, cụ nói với gia đình rằng: ”tao về nhà thì lỡ tao chết thì sao?”. Cụ và gia đình vẫn quyết định chạy chữa trị liệu kéo dài sự sống được thêm ngày nào hay ngày đó. Và rồi ngày đó cũng tới. Cụ chết trong bệnh viện.
Câu hỏi mà tôi nghĩ tới là: Nếu cái chết là không thể thay đổi, liệu ta có nên cố gắng kéo dài nói thêm một chút, dù chẳng giải quyết được việc gì, và sự ngoan cố đó chỉ gây đau khổ phiền phức cho chính bản thân mình và những người xung quanh? Tất cả những người có học thức và chính kiến đều có thể nhanh chóng đáp rằng: Tôi thà ra đi nhanh chóng còn hơn là sống vật vờ đau đớn cố gắng kéo dài. Nhưng đó chỉ là câu trả lời đưa ra dựa trên mặt lý trí. Về mặt cảm xúc thì sao? Chúng ta vốn rất sợ chết, sợ hơn bất cứ điều gì khác. Chúng ta chỉ thực sự sợ cái chết khi biết rằng nó đang tới cận kề. Giây phút ta hấp hối trên giường bệnh, cái chết có vẻ kinh hoàng hơn bao giờ hết. Lúc đó, liệu chúng ta có đủ tỉnh táo để áp chế cảm xúc cực đoan, để đưa ra quyết định lý trí đó không? Để làm được điều này, ta cần phải có sự tập luyện, đó là bài tập luôn suy nghĩ về cái chết, luôn nhớ về cái chết hằng ngày mà ta đã nói đến nhiều lần.
Cuộc sống là một drama dài tập, giây phút ta sắp chết là đỉnh của drama đó, cái chết là sự kết thúc của drama. Đỉnh của drama chính là thời điểm thu hút sự tập trung lớn nhất, nhiều nhất trong cuộc đời chúng ta. Đó là giây phút mà ta hiện hữu nhất, giây phút mà ta trung thực nhất. Nguồn năng lượng khổng lồ của ý thức dồn vào những khoảnh khắc cuối cùng đó có thể ngẫu nhiên khiến ta thức tỉnh, xuyên thủng được ảo ảnh cuộc đời, nhưng dường như lúc đó đã là quá muộn màng. (Hoặc là chẳng có gì là quá muộn, mọi thứ đều đến một cách hợp lý và tự nhiên?). Tại sao năng lượng hướng nội mãnh mẽ như vậy chỉ có ở giây phút đó mà không phải những lúc khác trong đời sống? Ta có thể làm được điều đó trong mọi khoảnh khắc cuộc sống không? Bất giác tôi lại nhớ tới một đoạn trong cuốn sách Đạo gia ‘Thái ất kim hoa tông chỉ’ của tổ sư Lã Động Tân. Đại khái ông nói rằng: Khi Thiên Tâm động có thể là điều xấu hoặc tốt, vì nó chỉ động khi con người sắp chết hoặc khi giác ngộ.