Gần đây tôi có đi thăm bà nội của mình. Bà đã hơn 90 tuổi, rất yếu rồi, gần như không thể nhớ được chúng tôi là ai, và tôi đoán là bà đã quên gần hết mọi thứ trong đời. Điều này làm tôi suy nghĩ tới vấn đề về ký ức. Chúng ta đã từng nói về chủ đề này, nhưng nó luôn là một thứ luôn khiến chúng ta phải băn khoăn trầm ngâm mỗi khi nghĩ về.
Một đêm tôi có thể mơ cả chục giấc mơ khác nhau, tất cả đều thú vị, hào hứng, đầy cảm xúc. Nhưng tới khi tỉnh dậy, tôi chẳng thể nhớ được một chút nào cả. Vậy những trải nghiệm đó, những giấc mơ đó còn có ý nghĩa gì không? Tương tự, trong cuộc đời, chúng ta đã trải qua vô số điều vui sướng, hân hoan, nhưng tới cuối đời, ta không còn nhớ được gì cả. Vậy có phải tất cả đều chỉ là hư ảo, vô nghĩa? Tôi đoán là nhiều người sẽ trả lời là Không. Vì họ cho rằng giấc mơ chỉ là một thế giới cá nhân đơn lập của một người tự tạo ra, còn thế giới “thực” là có vô số cá nhân cùng sống chung trong một thực tại. Đây là một niềm tin được mọi người đồng thuận trong thực tại. Vì thế trong cuộc sống thực, ta có thể quên mất mình đã làm gì, nhưng những việc làm của ta vẫn có tác động và ý nghĩa tới người khác. Chẳng hạn nếu như tôi không còn nhớ được con gái của mình, nhưng những gì tôi làm với nó vẫn quan trọng, tôi vẫn là thứ gì đó có ý nghĩa với con tôi. Nhưng nếu mở rộng quan điểm ra tới cùng cực, ta sẽ thấy rằng thế giới thực cũng chẳng khác gì thế giới trong mơ. Chẳng hạn, đến một ngày nào đó con gái tôi cũng già đi và không còn nhớ gì về tôi. Tới một thời điểm nhất định tất cả thân nhân gia đình đời sau, đời sau nữa, không còn một ai biết gì về tôi. Tôi đã sống như chưa từng tồn tại. Bạn có thể nói, một số vĩ nhân để lại di sản bất diệt cho nhân loại như các phát minh, các tư tưởng,..Nhưng đó chỉ đúng trong bối cảnh loài người còn tồn tại, trái đất còn tồn tại. Nếu ta cứ mở rộng theo thời gian đến cùng cực, khi nhân loại diệt vong, khi trái đất không còn tồn tại, vậy tất cả cũng là vô nghĩa.
Thế giới giấc mơ là một phiên bản thu nhỏ, một bình diện nhỏ của thế giới “thực”. Về bản chất cấu trúc chúng tương đồng nhau. Tất cả đều là giả tạm, hư ảo và dần dần vạn vật sẽ quy về hư vô, quy về bản chất thực sự của chúng. “Quay về là cái chuyển động của Đạo.” – Đạo Đức Kinh. Chúng ta đã học được cách ghi nhớ các sự kiện, hình thành thói quen ghi nhớ từ khi ta khoảng 3-4 tuổi. Dần dần ta sử dụng ký ức đó, tạo ra câu chuyện về bản thân mình, để định nghĩa bản thân mình và để nhắc nhở mình là ai, mình đang làm gì trong thế giới này, mục đích của mình là gì và sẽ làm gì.
“Khi Đạo bị mất, nhân nghĩa mới phát sinh.” – Đạo Đức Kinh. Khi chúng ta quên mất bản chất thực sự của mình, nhân nghĩa mới phát sinh. Chữ nhân nghĩa ở đây không chỉ là đạo đức, mà nó nên được hiểu theo đúng nghĩa đen: Là Ý Nghĩa của nhân sinh, là ý nghĩa của cuộc sống, là ý nghĩa của việc làm người. Nhân nghĩa này là cái giả tạm, là nhân tạo, là ngụy nghĩa, chứ không phải chân nghĩa. Vì thế nó không thể trường tồn. Về cuối đời, tất cả mọi thứ nhân nghĩa đó đều tan biến, ta trở về với bản chất của mình: sự Tồn Tại thuần khiết. Ta quên hết mọi thứ, ta không còn nhu cầu định nghĩa bản thân, không còn ám ảnh với ý nghĩa cuộc sống, không còn quan trọng bất cứ ngoại vật hay ý tưởng triết học nào. Ta chỉ như Ta Là. Vậy thôi.